pobierz instrukcję i formularz w formacie MS Excel

Cele i metodyka

Celem liczeń jest poznanie rozmieszczenia, liczebności, składu gatunkowego zimujących ptaków. Przy analizie danych z dużych obszarów można zebrać informacje dotyczące wpływu różnych czynników np. meteorologicznych, hydrologicznych i antropologicznych na populacje zimujących ptaków.

Lubelszczyzna ze względu na klimat nie należy do regionów, gdzie zimuje dużo gatunków, również liczebność poszczególnych nie jest imponująca. Do najciekawszych rzek pod tym względem należy Wisła i np. Bystrzyca. W ciągu 16 lat (1985-2000) stwierdzono na Wiśle 33 gatunków ptaków. Do najliczniejszych należała krzyżówka, nurogęś, gągoł, czapla siwa, cyraneczka i łabędź niemy. Sporadycznie obserwowano takie rzadkości zimujące na Lubelszczyźnie jak: nur rdzawoszyi, perkoz dwuczuby, zausznik,
kormoran, bąk, czapla biała, łabędź krzykliwy, świstun, rożeniec, głowienka, ogorzałka, uchla, szlachar, kokoszka czy łyska. Wyniki z kolejnych lat bardzo się różniły pomiędzy sobą np. w 1990 r. zimowało na Wiśle prawie 12 tysięcy osobników, natomiast w okresie bardzo mroźnego stycznia 1987 r. zaledwie 252. Liczebność ptaków zimujących na Wiśle warunkuje temperatura i stopień zlodzenia rzeki w okresie liczeń i bezpośrednio przed nimi. Więcej osobników na Wiśle notuje się gdy w styczniu temperatura nie była zbyt niska, ale gdy stawy, jeziora i mniejsze rzeki były zamarznięte.

Kontrolowane rzeki podzielone są na ponumerowane pięciokilometrowe odcinki. Granice odcinków oraz ich numery są naniesione na mapy. Każdy odcinek jest traktowany jako jednostka podstawowa i powinien być sprawdzony w całości. Jeżeli liczenie zostało wykonane na części odcinka należy w karcie obserwacji podać długość skontrolowaną. Przy sprzyjających warunkach terenowych i dobrej pogodzie jeden obserwator może sprawdzić dziennie od 2-3 (np. Wisły) do 4-5 odcinków (np. Wieprza). Inne obiekty (zbiorniki, kompleksy stawów, jeziora) należy sprawdzać w całości i obserwacje dla każdego kompleksu zapisać na oddzielnych kartach.

Uwagi metodyczne:

1. W czasie liczeń należy notować (najlepiej w notesach - zapisywanie bezpośrednio na formularzach jest uciążliwe) wszystkie gatunki ptaków wodno-błotnych, zimorodki, drapieżne oraz wszystkie inne napotkane gatunki ptaków. W przypadku napotkania dużych stad gatunków pospolitych takich jak np. sikory, podajemy przybliżoną liczebność, nie skupiamy się na dokładnym, czasochłonnym liczeniu; nie odchodzimy również w tym celu od rzeki.
2. Notujemy też znalezione gniazda remiza.
3. Jeżeli w karcie obserwacji brakuje gatunku, który akurat widzimy, informacje o nim zapisujemy na końcu listy.
4. Należy dążyć do wykrycia i ustalenia liczebności na kontrolowanym odcinku rzeki lub innym obiekcie wszystkich ptaków podlegających liczeniu.
5. Jeżeli warunki nie pozwalają na dokładne rozpoznanie gatunku -należy określić przynależność obserwowanych ptaków do jednej z grup wyszczególnionych w karcie obserwacji.
6. Jeżeli nie jest możliwe dokładne policzenie ptaków, należy liczebność oszacować przeliczając stado określonymi jednostkami, np. 10, 20, 50 czy 100 osobników,
7. Większe stada kaczek - na ogół jednogatunkowe - należy dokładnie przeglądać z uwagi na możliwość występowania innych gatunków, które są w takich warunkach trudno wykrywalne.
8. Tam gdzie jest to możliwe, oznaczać płeć ptaków. Dotyczy to kaczek pływających i grążyc, kaczek morskich, traczy. W warunkach niekorzystnych (słaba widoczność, zwarte stada, ptaki w locie) należy z tego zrezygnować.
9. W przypadku określania wieku ptaków stosować tylko dwie kategorie wiekowe: ptak dorosły (ad.) i ptak młody (im). Dotyczy to łabędzi, mew i bielika.
10. W przypadku łabędzi niemych odmiany polskiej wpisujemy tylko informacje czy ptaki były liczone (TAK/NIE) jeśli były liczone to podajemy liczbę osobników np.. TAK 0, TAK 1......
11. Jeżeli w dużym stadzie nie oznaczono dokładnie wszystkich osobników, pola samiec/samica oraz dorosłe/młode pozostają niewypełnione- uzupełniamy tylko rubrykę "RAZEM".
12. W miarę możliwości należy unikać płoszenia ptaków na kontrolowanych obiektach. W przypadku spłoszenia ptaków, należy uważać, aby nie zostały one policzone po raz drugi (jeżeli poleciały w kierunku zgodnym z kierunkiem marszu obserwatora). Za miejsce przebywania spłoszonego stada na rzekach przyjmujemy ten odcinek, na którym zostało zauważone po raz pierwszy.
13. Odnotowywać inne zjawiska np.: prace regulacyjne na rzece (stawach) - zwłaszcza wyglądające na świeże, zrzuty ścieków, polowanie, wnyki itp.

Zestawienie wyników liczenia

1. Do każdego odcinka rzeki lub zbiornika (jezioro, kompleks stawów) wypełniamy jeden formularz (arkusz) nadając mu właściwą nazwę (klikając dwukrotnie na dole na zakładkę arkusza i wpisując np.: Wisła 122)

1. Jak wypełnić poszczególne rubryki:
   
   Nazwa rzeki lub zbiornika: Bug, Zalew Zemborzycki, Stawy Siemień
   Nr odcinka rzeki: 4
   Warunki obserwacji: wypełniamy poszczególne rubryki podając najważniejsze informacje, np. zachmurzenie duże, mglisto, wiatr słaby NE, temperatura ok 1oC.
   Data: 12.01.2009
   Godziny obserwacji: podajemy czas rozpoczęcia i zakończenia liczeń danego odcinka lub zbiornika, np.: 9.10-10.20
   Obserwator (-rzy): Imię i Nazwisko, np.: Jan Dzierlatka
   Zlodzenie - zakreślamy (lub w wersji elektronicznej pogrubiamy) właściwą kategorię.
   % zlodzenia - procent powierzchni zbiornika lub odcinka rzeki pokryty lodem całkowicie (2%, 25%, 90%, itp.)
   Kontakt do obserwatora - podajemy adres, telefon i e-mail do obserwatora zgłaszającego wyniki liczeń do koordynatora.
   
   Wypełnione elektronicznie karty obserwacyjne proszę przesłać koordynatorowi akcji bezpośrednio po zakończeniu obserwacji na adres: zimoweliczenia@wp.pl